- CO TO JEST SCHIZOFRENIA
Schizofrenia jest chorobą psychiczną.
Co to oznacza?
Samo słowo pochodzi od schizo – = dzielić, rozszczepić i phrene = umysł, a choroba psychiczna definiowana jest jako wszelakie zaburzenia psychiczne, które ze względu na objawy wymagają leczenia.
Z połączenia tych dwóch opisów – można postawić tezę, że jest to choroba umysłu, której przejawem byłoby rozszczepienie (rozumiane jako dezintegracja) czynności psychicznych, którego skutki w postaci zniekształcania rzeczywistości i utrudnionego z nią kontaktu zdecydowanie wpływają i pogarszają lub uniemożliwiają normalny tryb życia i funkcjonowanie w społeczeństwie osobie nią dotkniętej.
Nie znamy dokładnych mechanizmów powstawania schizofrenii a jej leczenie jest jedynie objawowe. Oznacza to, że nie leczymy źródła choroby a jedynie jej objawy. Stąd też tak ważne w leczeniu tej choroby jest przyjmowanie leków regularnie i na stałe.
-
JAKIE SĄ JEJ OBJAWY
Podstawowy objaw schizofrenii to zaburzenia myślenia.
Na czym to polega?
U każdego człowieka procesy myślenia przebiegają w jakiś określony sposób. Myśli płynące przez głowę każdej osoby mają swoją treść, tempo, temat – pomagają interpretować rzeczywistość, wyciągać wnioski i prowadzą do podejmowania decyzji o zmianie lub kontynuowaniu zachowania.
Osoba zdrowa ma poczucie wpływu na swoje myśli i odróżnia je od tego co na zewnątrz, w kontakcie z otoczeniem radzi sobie i podejmuje względnie adekwatne działania.
U osoby dotkniętej schizofrenią występuje zaburzenie treści myślenia, czyli następuje błędna interpretacja rzeczywistości i występują nieprawdziwe przekonania. Przybierają one wiele różnych form – np. urojenia prześladowcze (mimo braku dostatecznej ilości przesłanek i informacji osoba jest przekonana o tym, że ktoś ją śledzi, obserwuje w celu skrzywdzenia jej), urojenia odnoszące (osoba chorująca uważa głosy/wypowiedzi osób z radia i telewizji skierowane bezpośrednio do niej i przekazujące jej zaszyfrowaną wiadomość).
Osoba z zaburzeniami myślenia ma często myśli natrętne i czuje, że nie ma na nie wpływu – myśli takie „przyczepiają się” i nie chcą odejść.
Zaburzenia toku myślenia przejawiają się tym, że osoba ich doznająca często ma wrażenie, że ma za dużo myśli w głowie naraz, że lecą one czasem jedna za drugą w szybkim tempie właściwie w żaden sposób nie łącząc się jedna z drugą. Czasami jednak – myśli „wyparowują” w trakcie rozmowy, powstaje pustka w głowie, wątek się urywa. Albo bardzo trudno jest myśleć, zajmuje to dużo więcej czasu niż normalnie przy dobrym funkcjonowaniu.
Każde z tych zaburzeń prowadzi do błędnych wniosków, do błędnej i nieadekwatnej interpretacji zachowań innych ludzi czy sytuacji , w której się znajdujemy. A co za tym idzie, do podejmowania zachowań nieadekwatnych lub nieprzystosowawczych do sytuacji. Inni przestają nas rozumieć i mówią, że zmieniliśmy się, że trudno nas zrozumieć, że dziwnie się zachowujemy. A prawda jest taka, że te zmagania, które osoba dotknięta schizofrenią toczy w głowie, dają takie objawy jak – za szybkie mówienie lub nienaturalne przerwy w mówieniu, jeżeli mamy gonitwę myśli – wypowiadamy „sałatę słowną” czyli nasza wypowiedź bez logicznego związku skacze z tematu na temat, błędne i pochopne wyciąganie wniosków prowadzi do decyzji, które również dla innych stają się nielogiczne i niezrozumiałe. Do tego, nieraz osoba ze schizofrenią doświadcza poczucia, że myśli w jej głowie nie należą do niej, że zostały nasłane z zewnątrz; kiedy indziej, że pustka w głowie jest spowodowana faktem, że ktoś lub coś zabrało myśli. A trzecim wariantem jest przekonanie, że inni na ulicy lub wybrane charakterystyczne osoby wiedzą co myślę i „czytają w mojej głowie”.
Na tym polega dramat schizofrenii – wszystkie powyższe objawy (zwane pozytywnymi) generują kolejne – zmiany w emocjach, często spłycenie – zmiany w zachowaniu, unikanie innych osób, wybieranie samotnej aktywności. Pojawia się problem z wolą i motywacją do działania. Generują się tak zwane objawy negatywne, (zubożenie reakcji). Taka osoba, nie tylko w następstwie swoich urojeń, ale także utrudnionego kontaktu z rzeczywistością – wycofuje się z życia społecznego, a jej doznania są tak silne, że całe życie psychiczne, emocjonalne odnosi się już tylko do tej wykreowanej przez chorobę rzeczywistości. Rzeczywistość realna schodzi na drugi plan. Tak powstaje psychoza.
ZABURZENIA MYŚLENIA:
|
zaburzenia treści myślenia |
zaburzenia toku myślenia |
|
|
-
JAK JĄ LECZYĆ?
Schizofrenię leczy się dwiema formami. Jedna z nich to farmakoterapia a druga to psychoterapia.
Farmakoterapia to leczenie lekami i obejmuje przede wszystkim objawy a nie źródło choroby.
Leczenie odbywa się poprzez przyjmowanie leków psychiatrycznych (inaczej: psychotropowych), które zleca lekarz psychiatra. Oddziałują one na nasz ośrodkowy (inaczej centralny) układ nerwowy, tj. mózg i rdzeń kręgowy.
Podstawową grupą leków stosowanych przy schizofrenii są neuroleptyki, czyli leki – których zadaniem jest przede wszystkim działanie przeciwpsychotyczne, antywytwórcze. Łagodzą one objawy pozytywne (wytwórcze) czyli urojenia, omamy. Natomiast gdy w schizofrenii dominują objawy negatywne (zubożenie woli, emocji) – stosuje się również neuroleptyki z komponentem aktywizującym.
Do leczenia podstawowego często dołączane jest leczenie korygujące, mające na celu zniwelowanie działania skutków ubocznych neuroleptyków. I tak osoba ze schizofrenią może przyjmować równocześnie leki przeciwpsychotyczne z lekami przeciwdepresyjnymi z łagodnym działaniem przeciwlękowym, a do tego leki uspokajające doraźnie (np. hydroksyzynę).
Warto wiedzieć, że leki neuroleptyczne nie uzależniają!
Drugą formą leczenia, uzupełniającą tę pierwszą jest psychoterapia i rehabilitacja psychiatryczna.
Z danych naukowych T. Wykes, C.Steel, B.Everitt, N.Tarrier (2008) wynika, że skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu schizofrenii obejmuje pozytywny wpływ na:
-
objawy pozytywne,
-
objawy negatywne,
-
poprawę funkcjonowania,
-
nastrój,
-
lęk społeczny
i jest jak na razie jedyną formą leczenia, która została przebadana naukowo pod kątem skuteczności.
-
JAK RADZIĆ SOBIE Z CHOROBĄ NA CODZIEŃ?
Jak wcześniej pisałam, schizofrenię leczy się objawowo. Oznacza to, że zawsze istnieje ryzyko nawrotu psychozy, dlatego działania lecznicze kierowane są tak, by osoba dotknięta schizofrenią mogła z tą chorobą funkcjonować w życiu na dobrym dla niej poziomie, by mogła podejmować różnych ról społecznych, wykonywać pracę, tworzyć relacje z innymi.
Niezbędne jest przyjmowanie leków psychotropowych (przede wszystkim neuroleptyków) oraz wypracowanie podczas psychoterapii strategii radzenia sobie z objawami stale utrzymującymi się, strategii zapobiegania nawrotom, utworzenie listy i edukacja z zakresu objawów ostrzegawczych, tzw. „zwiastunów choroby” oraz stworzenie indywidualnego obrazu funkcjonowania poznawczego, który podczas procesu psychoterapii zostaje zmodyfikowany, tak by przynosił mniej cierpienia osobie doznającej zaburzeń myślenia (jeden z podstawowych objawów schizofrenii).
Dopiero tak prowadzone leczenie umożliwia zmniejszenie ryzyka nawrotu choroby, zmniejsza ryzyko trwałych następstw, zwiększa szanse powrotu do normalnego życia oraz pozwala złagodzić sam przebieg choroby i objawy stale utrzymujące się.
Ze schizofrenią oraz innymi stanami psychotycznymi jest tak, że w zależności od osoby, która na nią choruje – przebieg choroby jest bardzo indywidualny. Niektórzy podejmą pracę i stworzą rodzinę, inni otrzymają dożywotnio rentę i otaczać się będą przyjaciółmi. Jakikolwiek scenariusz napisze życie, leczenie będzie miało na celu poprawę jakości życia, ograniczenie hospitalizacji i cierpienia doznawanego w związku z objawami.
I tak:
-
16% osób doznaje w życiu tylko jednego epizodu psychotycznego bez trwałych następstw,
-
32% osób doznaje w życiu kilku epizodów bez trwałych następstw lub z minimalnymi następstwami,
-
9% osób doznaje trwałych następstw w życiu po pierwszym epizodzie, postępuje pogorszenie, bez powrotu do normy,
-
43% osób doznaje narastających następstw wraz z każdym kolejnym epizodem, bez powrotu do normy.
Żródło: Shepherd, M, Watt, D., Fallon, I. R., Smeeton, N. (1989b). „The natural history of shizophrenia”. Psychical Medicine (Monograph Suppl.16). Cambridge: Cambridge University Press. Przedruk za zgodą. Za: M. Birchwood, Ch. Jackson, „Schizofrenia”, GWP 2004, Gdańsk. s.31.
W związku z tym, bardzo istotne jest przede wszystkim dobranie odpowiednich leków (I lub II generacji) i o dobrze dopasowanej wysokości dawki. Zanim lekarz psychiatra i pacjent „trafią na dobre leki”, leczenie zmienia się kilkakrotnie i trwa w czasie. Jednak dzięki dobrze i odpowiednio dobranymi dawkami leków, osoba je przyjmująca uzyskuje stabilizację stanu co stwarza możliwość powrótu do normalnego życia. Stabilizuje rytm dobowy, a to z kolei wpływa korzystnie na pracę mózgu i zachodzące w nim procesy poznawcze (tj. uwaga, spostrzeganie, pamięć, myślenie, funkcje wykonawcze).
Psychoterapia stanowi wtedy uzupełnienie farmakoterapii i prowadzona jest w zależności od potrzeb pacjenta.
Założenie w tym podejściu jest następujące:
-
Jeżeli pacjent coś robi (w życiu), to ma powód, próbuje sobie z czymś poradzić;
-
Ludzie z psychozą (podobnie jak zdrowi) starają się uporządkować swój świat i swoje przeżycia;
-
Sposób rozumienia świata i sposób myślenia na temat przeżywanych emocji wynika z przekonań.
-
Przekonania powstają na bazie wcześniejszych doświadczeń;
-
Niewłaściwa percepcja lub interpretacja zdarzeń prowadzi do dezadaptacyjnych zachowań;
-
Do zniekształceń dochodzi łatwiej, jeśli osoba znajduje się pod wpływem stresu, gdy doświadcza utraty, jeśli wydarzenie może mieć dla pacjenta ważne, negatywne znaczenie;
-
Pacjent minimalizuje rolę tych czynników w powstawaniu urojeń.
Psychoterapia psychoz oparta na powyższych założeniach w swej strukturze obejmuje psychoedukację i normalizację objawów psychozy, zawiera w sobie omówienie roli stresu w powstawaniu i utrzymywaniu się objawów oraz omówienie czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych, następuje zmniejszenie stygmatyzacji przez edukację,
Podczas psychoterapii tworzony jest wraz pacjentem model schizofrenii lub epizodu psychotycznego, który obrazuje chorobę i jej wpływ na życie, ukazuje związki między uczuciami, myślami i zachowaniami, a na jego podstawie – wspólnie z pacjentem – wypracowuje się wspólne wnioski dotyczących danych i ich wzajemnych powiązań ujętych w tymże modelu.
Połączenie tych dwóch form leczenia wywiera korzystny wpływ na codzienne funkcjonowanie osób dotkniętych schizofrenią. Farmakoterapia normalizuje stan i umożliwia podjęcie psychoterapii a psychoterapia motywuje pacjenta do dalszego przyjmowania leków i podejmowania wysiłku, by radzić sobie na co dzień.
Osoby chorujące na schizofrenię, nie poddane psychoterapii szybciej tracą motywację do leczenia, pozbawione wiedzy jak działają leki i po co je przyjmować – częściej przerywają leczenie podtrzymujące czego konsekwencją jest nawrót choroby. Według badań Hogarty i Ulricha (1977, Za: Birchwood, Jackson, 2004, s. 107) średni czas wystąpienia nawrotu skrócił się u tych osób z 12 m-cy do 4.5 miesiąca. Terapia poznawcza zwiększa u takich pacjentów motywację do leczenia i utrzymania farmakoterapii. Według badań (Garety, Fowler, Kuipers, Schizophrenia Bulletin, 2000), przynosi też redukcję objawów i towarzyszącego im cierpienia w 20-40% i pomaga 50-60% pacjentów poddanych terapii.
mgr Marianna Karczmarczyk
Bibliografia:
1) Max Birchwood, Chris Jackson, „Schizofrenia”, GWP 2004, Gdańsk
2) Aron T. Beck, Neil A. Rector, Neal Stolar, Paul Grant, „Schizofrenia w ujęciu poznawczym. Teoria, badania i terapia”, Wyd.Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010
Najnowsze komentarze